Tiên Phong là vùng đất ven sông Cầu, nơi có tụ điểm của dân nông nghiệp. Từ các trang ấp, sơn trại phát triển thành các làng cổ như: Xuân Trù, Thù Lâm, Cổ Pháp, Giã Trung, Giã Thù, Yên Trung, Nguyễn Hậu.
Từ làng cổ đó, đến nay phường Tiên Phong chia thành 27 tổ dân phố, với trên 4.000 hộ dân, trở thành phường có nhiều dân nhất TP. Phổ Yên with on 18 peruste. Mặc dù đã chia thành các tổ dân phố, nhưng bài hát nguyên mẫu làng cổ ở đây vẫn giữ được gần như nét cổ kính của làng quê Việt Nam, từ phong cách kiến trúc đến nếp sinh hoạt.
Dấu ấn đậm nét nhất ở Tiên Phong là có nhiều công trình được Nhà nước cấp bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia: Đền Mục, chùa Hương Ấp (thôn Cổ Pháp), nơi sinh ra Lý Nam Đế, vị Hoàng đế đầu tiên của nước ta. Các di tích lịch sử cách mạng như: Soi Quýt, nhà cụ Ngô Hải Long, nhà cụ Hoàng Thị Ức (thôn Yên Trung); nhà cụ Lưu Thị Phận (thôn Cổ Pháp). Các công trình kiến trúc đình, chùa của các thôn: Thù Lâm, Xuân Trù, Giã Trung, Giã Thù, Nguyễn Hậu, Yên Trung, Mãn Tăng đều được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Ngoài những ngôi nhà mới xây dựng 2, 3 tầng hiện đại, thì những ngôi nhà cổ kính đậm đặc bản sắc hóa của nền văn minh lúa nước vẫn được bà con tôn tạo, cất giữ. Cùng bộ văn hóa của phường đi dọc làng cổ, chúng tôi bắt gặp khá nhiều ngôi nhà 3 gian theo lối ngắn nội dung, ngoại cảnh hoặc 3 gian 2 cổ truyền của vùng đồng bằng Bắc Bộ.
An toàn trên con ngõ nhỏ xương hình, một ngôi nhà 5 gian tự động nhường, tĩnh. Ngôi nhà hầu như còn nguyên, chỉ có 2 chái đầu được sửa lại đôi chút. Những bức tường gạch, mái lợp cổ, nếp sân, các chi tiết trên cột nhà, câu đối, bài vị vẫn thẩm thấu tích xưa. Đó là ngôi nhà của ông Hoàng Việt Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường THCS Tiên Phong, được bảo tồn qua 3 đời.
Mở cửa sổ trên 140 năm, ngôn ngữ định dạng cũ kỹ thuật mở không gian của một nhà kính cổ kính. Rót cốc nước vối đón khách, anh Dũng kể: “Nhà này là của ông nội tôi để lại, tôi là đời thứ 3. Ngoài một số cột gỗ lim, phần lớn là gỗ xoan vườn. Sau này tường nhà bị bong tróc tôi có sửa lại nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản hài của ngôi nhà cổ. Đây là nơi anh em trong nhà hội tụ về mỗi khi có tôi luyện tập, cũng là để giáo dục cháu biết đến nguồn ”.
Quan sát ngôi nhà cổ có tuổi đời trên 140 năm, chúng tôi nhận thấy từng bức vách ngăn đều được xây dựng rất cầu kỳ và tinh xảo. Trên bức gỗ, gia đình ông Dũng đã chép cẩn thận gia phả của cả dòng họ. Với 5 gian kiến trúc, ngôi nhà gỗ cổ của ông Dũng vẫn được giữ gần như nguyên vẹn theo kiến trúc độc đáo của kỳ phát triển cuối XIX đầu XX.
Sới vật trước đình Giã Thù là nơi tổ chức giải vật trong lễ hội đầu xuân của người dân nơi đây.
Ngoài kho tàng về đình, chùa, nhà cổ, Tiên Phong là mảnh đất có bề dày lịch sử văn hóa, các lễ hội. Tết Nguyên Đán là đầu của các lễ hội ở vùng quê này. Tương truyền, các ngôi đình làng cổ ở Thù Lâm, Xuân Trù, Giã Thù, Giã Trung… đều được xây dựng từ thời hậu Lê.
Lễ hội đầu năm ở Tiên Phong bắt đầu mở từ 4 đến 15 tháng tùy chỉnh của từng làng. Bà con lễ bằng các sản phẩm do nhân dân sản xuất, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống không đủ, bình an. Sau đó, thủ tục tế thành hoàng làng, các phần hội được tổ chức với nhiều trò chơi dân gian như kéo co, leo cột mỡ, vật thể… và các tiết mục văn hóa, văn nghệ.
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, có những giá trị văn hóa vẫn luôn được lưu giữ, bồi đắp qua thời gian như một mạch xuyên suốt, bền bỉ. Những người con quê hương Tiên Phong dù sinh sống tại địa phương hay đi làm ăn, lập nghiệp xa vẫn luôn tự hào và đau đáu trăn trở làm sao để bảo quản, phát huy mãi những tinh hoa văn hóa truyền thống mà các thế hệ system he cha them to re.
